Koža

Koža je najveći organ čovečijeg tela, teška od 2 do 8 kg (prosečno 16% telesne težine) i sa površinom od 1,5 – 2 m2. Koža je debela prosečno 1 – 2 mm, zavisno od dela tela na kom se meri. Osnovna funkcija kože je postavljanje granice ljudskog tela prema spoljašnjem svetu, predstavljajući permanentnu barijeru prema mnogobrojnim fizičkim, hemijskim i biološkim uticajima iz spoljašnje sredine. Sa druge strane, koža predstavlja “ogledalo” na kome se reflektuju brojni patološki poremećaji koji se odigravaju u unutrašnjosti organizma. I egzogeni (hemijska dejstva, poremedena ishrana, poremećaj spoljašnje temperature, UV zračenje, terapijske procedure) i endrogeni faktori ( nasledni faktori, starenje, hormonski poremećaji) mogu da u jednom trenutku dovedu do poremećaja integriteta i funkcije kože koji mogu biti tako izraženi i prošireni da dovode do ozbiljnog ugrožavanja zdravlja, čak i smrti.

Nega zdrave i bolesne kože je zbog toga kompleksna i za bolje razumevanje neophodno je poznavati osnove biologije kože.

Koža je građena od tri sloja : epidermis, dermis, hipodermis ( slika 1)

Slika 1 - Građa kože

Epidermis je spoljašnji sloj koji dolazi u kontakt sa spoljašnjom sredinom. On obuhvata samo oko 10% ukupne debljine kože. Epidermalni sloj je građen od pločasto slojevitog orožavajućeg epitela koga čine keratinociti, postavljeni u pet slojeva: stratum basale, stratum spinosum, stratum granulosum, stratum lucidum i stratum corneum. Pored keratinocita, u epidermu se nalaze i melanociti koji proizvode melanin, antigen prezentuje Langerhansove ćelije i Merkelove ćelije, značajne za senzitivne funkcije na nivou epiderma.

Epidermalni epitel se neprekidno obnavlja proliferacijom i sazrevanjem ćelija bazalnog sloja, dok su najpovršniji slojevi istovremeno permanentno u procesu deskvamacije. Ovaj proces se naziva keratinizacija i za potpuno sazrevanje jednog keratinocita, od bazalnog do najpovršnijeg kornealnog sloja, potrebno je u proseku oko 28 dana. U toku ovog složenog biohemijskog procesa, epidermalne ćelije podležu nizu promena koje omogućavaju formiranje visoko specijalizovane strukture, koja je esencijalna za normalno funkcionisanje celokupnog organizma.

Dermis leži između epiderma i potkožnog masnog tkiva i uglavnom je građen od vezivnog tkiva.Njegova uloga je da predstavlja oslonac za epiderm, obezbeđujući mu hranljive matrije i kiseonik i uklanjaju štetne faktore preko mreže krvnih sudova. Vezivno tkivo u dermu je građeno od osnovne supstance (koja sadrži vodu i velike organske molekule) i proteinskih vlakana (uglavnom kolagena i elastina ) , poreklom iz fibroblasta, uronjenih u nju.

Pored ostalog u dermu se nalaze i makrofagi, histiociti i mast ćelije . Ove poslednje sadrže vazoaktivne materije koje učestvuju regulaciji imunih i inflamatornih reakcija u koži.

U dermu razlikujemo dva sloja – papilarni i retikularni derm. Papilarni derm leži neposredno ispod epiderma sa kojim je povezan preko bazalne membrane. Ovaj spoj je trodimenzionalan, sa dermalnim papilama koje se « uklapaju » sa odgovarajudim udubljenjima sa epidermalne strane. U ovom delu derma se nalaze kapilarne petlje i nervni završeci. Dublji sloj – retikularni derm je gušći, deblji i u njemu se nalaze kolagena i grublja elastična vlakna, koja zajedno obezbeđuju dermu jačinu i elastičnost.

Hipoderm (subcutis) leži ispod derma i ovo je sloj u kome masne naslage obezbeđuju zaštitu od trauma i termoregulaciju.

U koži se nalaze i adneksalne strukture, koje obuhvataju dlaku, nokte, sebacealne znojne žlezde

Praktično cela površina kože osim usana, dlanova i tabana je pokrivena dlakama. One nastaju u dlačnim folikulima, koji predstavljaju invaginacije (udubljenja) epiderma. Iz njih izrasta keratinizovana tvorevina – dlaka. Postoje tri tipa dlake : lanugo, velus i terminalna dlaka. Lanugo dlake postoje samo u toku intrauuterinog razvoja. Velus dlake su fine i tanke i pokrivaju skoro celo telo, naročito kod žena i dece. Terminalne dlake su grublje, deblje i nalaze se na skalpu, bradi i grudima kod muškaraca, u aksilarnoj i pubičnoj regiji. Izgled i količina terminalne dlake u mnogome zavise od genetskih i hormonskih faktora.

Na osnovu svega navedenog možemo da zaključimo da su funkcije kože brojne. One obuhvataju mehaničko-potpornu, zaštitnu, imunsku, endokrinu, resorptivnu, metaboličku, termoregulatornu, perspiratornu, senzornu, socioekonomsku i seksualnu funkciju. Zdrava i negovana koža je ona koja ispunjava svoje fizičke, psihološke i socijalne funkcije. Način na kojji se koža prikazuje drugima je pod uticajem socijalnih i kulturoloških uticaja.