1.MINERALI
Minerali su elementi koji nemaju
energetsku vrednost, ali su neophodni za rast, razvoj, anatomski I
funkcionalni integritet organizma. Oni ulaze u sastav tkivnih tečnosti i
ćelija, u kojima pored gradivne imaju ulogu biokatalizatora. Posledice
deficita ovih materija
odražavaju se na fetus, a zatim
na novorođenčad, deci, odraslima, trudnicama i starijima. Kalcijum, fosfor I
magnezijum ulaze u sastav kostiju i zuba, a fosfor i sumpor nalaze se u
mišićima, krvnim i drugim ćelijama. Pojedini svojim koncentracijama u telesnim
tečnostima omogućuju odvijanje vitalno značajnih procesa (natrijum, kalijum,
kalcijum, hlor, itd.)
Kalcijum u obliku trikalcijevog fosfata predstavlja osnovnu
supstancu koštanog tkiva (kod odraslog muškarca oko 1,2-1,5 kg je ugrađeno u
proteinsku osnovu tešku oko 2 kg), ali ulazi i u sastav zuba. Nedovoljan unos
hranom prate poremećaji okoštavanja (rahitis, osteomalacija, osteoporoza),
smanjenje koagulacione sposobnosti krvi i pojačana nadražljivost nervnog I
mišićnog sistema.
Natrijum je esencijalni makroelement za većinu
vrsta, uključujući čoveka, tj. preko potreban svim živim organizmima. Prenos kalijumovih i
natrijumovih kroz staničnu membranu. Manjak natrijuma u organizmu, npr. Većim gubitkom telesne tečnosti, može dovesti
organizam u stanje opasno za život, dok višak natrijuma može uzrokovati
povišeni krvni pritisak. U biološkim sastavima deluje u održavanju kiselo-bazne
ravnoteže, i u prenošenju živčanih podražaja.
Kalijum je esencijalni makroelement, preko potreban svim
životinjskim i živim. Kalijum bitno utiče na rad srčanog mišića i na podražljivost
ceeloga mišičnog i živčanoga sastava. Čovek unosi kalijum u organizam uglavnom
biljnom hranom. U voću ga najviše ima u banani. Kuhinjska so sadrži kalijum u
obliku hlorida.
ZNACAJ
ISHRANE ZA ZDRAVLJE
Pod pojmom ishrana podrazumeva se
unošenje različitih supstanci organske i neorganske prirode u organizam, koje
služe za obnavljanje i izgradnju ćelija i tkiva i koje oslobadjaju energiju
koju koristi organizam. Sve te supstance zovu se jednim imenom hranljive
materije.
Hranljive materije prema poreklu
dele se na organske i neorganske.
U organske hranljive materije
spadaju:
ugljeni hidrati(šećeri), masti, belančevine,
vitamini
U neorganske hranljive materije
spadaju:
mineralne materije, voda
Energija koju oslobadjaju
hranljive materije koristi se za rad unutrašnjih organa, održavanju telesne
težine, metabolizam, za obavljanje umnog i fizičkog rada, za rast i
obnavljanje istrošenih tkiva.
Hrana održava život i pokreće
društvo i pojedinca. Bez hrane ne mogu rasti niti se razvijati ni biljka ni
životinja ni čovek. Ona ima sposobnost da upravlja biohemijskim procesima na
ćelijskom nivou, tamo gde počinje i završava se sve ono što je vezano za
zdravlje. Hrana ima moć da podstiče um i podiže raspoloženje. Grčki lekar
Hipokrat je jasno izrazio misao da "medicinsko znanje ne bi uopšte bila
otkriveno, niti pronadjeno i ne bi postao predmet istraživanja, kada bi isto jelo
i piće odgovaralo i zdravom i bolesnom čoveku". To znači da bez hrane nema
zdravlja ni napretka ni jednom živom biću. Danas se tačno zna da deficit
pojedinih hranljivih materija, proteina, masti i ugljeni-hidrata
(makronutrijensi), kao i deficit vitamina, minerala i vode (mikronutrijensi)
može uzrokovati bolest. Ali isto tako i neumereno uzimanje nutrijenasa može
biti uzrok mnogih bolesti povezanih sa gojaznošću i hipervitaminozama.
Iz navedenog vidimo da ishrana ima važnu ulogu u rastu
i razvoju organizma od perioda novorodjenčeda pa do pozne starosti. Stoga treba da
razvijamo i negujemo pravilne navike u ishrani još od ranog detinjstva, kako bi
u kasnijim godinama izbegli pojavu bolesti. Ukoliko dodje do poremećaja nekog
od nutrijenasa a to dovede do narušavanja zdravstvenog stanja organizma
pribegavamo dijetalnoj ishrani
2.UGLJENI HIDRATI
Namirnice bogate ugljenim hidratima su
primarni izvor energije za sve funkcije koje obavlja naše telo. Organizam
razbija ugljene hidrate, u gorivo za ćelije i mišiće – zato je umerena količina
ugljenih hidrata neophodna u svakodnevnoj ishrani. Nisu svi ugljeni hidrati
“dobri” niti su svi “loši”. Neki ugljeni hidarti pospešuju zdravlje dok drugi,
kad se jedu često i u prekomernim količinama, povećavaju rizik od dijabetesa i
srčanih oboljenja.
Postoje tri vrste ugljenih hidrata? Oni se
dele se na:
Šećere (poznati isto kao prosti ugljeni
hidrati)
Skrobove (poznati isto kao složeni ugljeni
hidrati) i
Vlakna (takođe spadaju u grupu složenih
ugljenih hidrata)
Prosti ugljeni hidrati su kao inekcija
šećera- odmah podižu nivo šećera u krvi, dok složeni ugljeni hidrati postepeno
oslobađaju šećer. Prosti ugljeni hidrati se više nalaze u prerađenoj i
rafinisanoj hrani. Složeni ugljeni hidrati se nalaze u neprerađenoj prirodnoj
hrani. Kod neprerađene hrane zidovi ćelija sadrže celulozu koja je otporna na
proces varenja čime se usporava razlaganje i puštanje šećera u krvotok. Vlakna
pomažu da se stvori osećaj sitosti, tako da je manje verovatno da ćete se
prejesti ovih namirnica. To objašnjava zašto se posle činije ovsene kaše
osećamo siti, pre nego posle slatkiša koji imaju istu količinu kalorija.
3,MASTI
Osim što nam daje energiju, mast je važan
izvor vitamina A, D, E i K te esencijalnih masnih kiselina koje organizam ne
može sam proizvesti. Također, masti osiguravaju normalno funkcioniranje
organizma, sudjeluju u izgradnji i i održavanju strukture stanica, služe u
sintezi antitijela i nekih hormona, služe kao izvor topline i štite tielo od
ekstremnih temperatura.
Masti utiču na količinu holesterola u krvi.
Važno je održavati količinu „dobrog“ holesterola koji uklanja višak holesterola
iz krvi i tkiva vraćajući ga u jetru, te smanjiti količinu „lošeg“ holesterola
koji se taloži na zidovima arterija i vremenom može uzrokovati aterosklerozu
i ostale bolesti kardiovaskularnog
sustava.
Fizikalna svojstva masti i njihov uticaj
na zdravlje
Po svojem sastavu masti su esteri masnih
kiselina i alkohola glicerola, a pri sobnoj temperaturi mogu biti u tečnom ili
čvrstom agregatnom stanju.
Zasićene masnoće su pri sobnoj
temperaturi obično u čvrstom agregatnom
stanju a nalaze se u proizvodima životinjskog porekla, kao što je maslac,
mleko, meso, i u kolačima. Zasićene masne kiseline podižu količinu lošeg holesterola u krvi i zbog toga je potrebno posebno paziti na njihov unos.
Prevelik unos zasićenih masnih kiselina i
transmasnih kiselina povećava rizik od bolesti srca i krvnih žila, tj.
ateroskleroze, dijabetesa, upalnih procesa, pretilosti i nekih oblika raka.
